Phóng sự của Thành Vinh

Lặn kết hợp với dùng chất độc Cyanua để bắt hải sản trở thành phương
pháp phổ biến của ngư dân Cô Tô (Quảng Ninh) từ đầu những năm 90 của thế
kỷ trước đến nay. Loại chất độc cực mạnh này được thợ lặn biển Cô Tô
gọi là "thuốc cá". Thứ "thuốc" này đã và đang tạo ra các vùng "biển
chết" và gây nên những hậu quả đau lòng cho chính những ngư dân đang
ngày đêm mò mẫm dưới lòng biển bạc.
Bắt cá bằng ... thuốc độc
Nhờ có người quen "bảo lãnh", tôi được Phường - một thợ lặn vào loại
đẳng cấp ở đảo Cô Tô (Quảng Ninh) đồng ý cho theo một chuyến ra khơi.
Đúng 8 giờ sáng, thuyền khởi hành tại bến Bắc Vàn. Chuyến đi còn có Quý,
con Phường và một người làm thuê có cái dáng lòng khòng tên Trưởng, 38
tuổi. Chiếc thuyền ọp ẹp, lắp động cơ Trung Quốc công suất 12 mã lực
khởi động rung lên bần bật. Cả thảy 4 người, có duy nhất 1 chiếc phao
bơi cá nhân, 2 can nhựa loại 10 lít đựng nước ngọt, không radio, không
la bàn định vị, thuyền quay mũi hướng ra biển, bắt đầu cuộc hành trình
mà không hề có sợi dây liên lạc nào với đất liền. Dù trong bụng vẫn thấp
thỏm nỗi sợ mơ hồ nhưng đã "trót đâm lao", nên tôi cũng đành phó mặc
cho số phận.
Gió thổi về dữ dội. Biển động mạnh. Sóng bạc đầu tung bờm trắng xoá.
Chiếc thuyền nhào lộn, đảo điên như "làm xiếc" trên mặt biển, giữa những
con sóng lớn. Chạy được khoảng hai tiếng đồng hồ thì thuyền dừng lại.
Đây là đâu? Tôi hỏi khi bốn bề đều là một màu xanh ngắt. Thì vẫn biển Cô
Tô! Vừa trả lời, Phường vừa mở khoang nhỏ phía mũi thuyền lôi lên dụng
cụ hành nghề gồm: quần áo lặn, dây dẫn khí, vợt vớt cá và một ống phun
thuốc hoá học tự tạo (trông như chiếc bơm xe đạp). Trong khoang lái,
Trưởng lặng lẽ chia bột Cyanua - một loại thuốc độc cực mạnh thành các
gói nhỏ, còn Quý cắm cúi lắp máy nén khí vào động cơ và giữ lái. Quý vốn
là học sinh lớp 11, theo bố đi biển vài chuyến, ham thích rồi bỏ học
luôn. Chừng 30 phút mọi việc chuẩn bị được hoàn tất. Tay cầm vợt, tay
kia cầm ống bơm thuốc độc, Phường nhảy ùm xuống biển kéo theo đoạn dây
dẫn khí dài loằng ngoằng, mỏng manh từ tay Trưởng. Nhìn chiếc máy nổ cũ
kỹ, kêu lạch phạch, nhả khói đen xì cung cấp dưỡng khí cho Phường lặn ở
độ sâu hơn chục mét dưới lòng biển tôi thấy ớn lạnh sống lưng. Chỉ cần
dụng cụ lặn tự chế "sinh chuyện" thì tính mạng của Phường không biết rồi
sẽ ra sao?
Lặn được chừng hai chục phút, Phường ngoi lên, lật mũ cao su ra khỏi
đầu, thở hổn hển, ngoắc vợt ném vào thuyền 2 con ốc Tù và, một con cá
Song nặng chừng 500 gram bụng phình to chướng khí. Trưởng lập tức dùng
kim tiêm rỗng lùa qua vảy con cá Song rồi chọc chính xác vào phần bong
bóng của nó. Tức thì bụng cá xẹp xuống và nó được thả ngay vào khoang
chứa nước biển để sống. Thấy tôi băn khoăn, Trưởng giải thích: "Ngư dân
vùng này dùng các hình thức đánh bắt huỷ diệt như hoá chất, kích điện,
nổ mìn ... nên Cô Tô bây giờ ít cá lắm. Cá Mú đỏ, cá Mú song thường trú
ngụ trong các bãi đá ngầm, rặng san hô nên phải lặn xuống, phun thuốc
độc mới truy tìm được. Bắt được cá khó là vậy nhưng khi bán cho thương
nhân Trung Quốc hoặc các nhà hàng lớn, họ đòi hỏi cá phải tươi, nguyên
vẹn, chỉ cần sây sát một cái vảy là giá bán sẽ bị giảm. Do vậy, phải
dùng "độc kế" kiểu này để còn có công chứ dùng thuốc nổ, kích điện thì
sản phẩm coi như không còn giá trị. Tuy nhiên việc đánh bắt bằng Cyanua
cũng cần thạo nghề chứ không phải ai cũng làm được. Thường ngư dân ở Cô
Tô sử dụng hai phương pháp: Một là, thợ lặn bơi lẫn vào đàn cá, lựa
chiều chúng di chuyển rồi sử dụng ống phun hỗn hợp nước đã pha Cyanua
làm chúng choáng, sau đó dùng vợt xúc. Hai là, chui vào các hang hốc
dưới những rặng san hô tìm 'tổ" rồi dùng tay kẹp chiếc gậy buộc sẵn một
gói nylon đựng thuốc ở một đầu, cọ vào san hô làm nó rách để thuốc tan
vào "tổ". Sau cùng là chờ cá choáng và thu vào vợt”.
Theo chứng kiến của chúng tôi, ngày hôm đó với cường độ lao động cực
cao, Phường 7 lần lặn xuống biển, nhưng có lẽ do chuyến này "đen", không
gặp cá đàn, chỉ được vài con cá Song cùng gần 1 kg cá Mú cồn. Loại cá
Mú cồn chừng 25.000 đồng /kg. Phường than thở: "Hôm nay trừ chi phí dầu,
mỡ, thuê nhân công và tiền "thuốc cá" coi như lỗ". Ngâm nước lâu, thiếu
dưỡng khí, trông Phường bơ phờ, rệu rã. Khoảng 4 giờ chiều, Phường ra
lệnh thu dọn đồ nghề, cho thuyền quay mũi vào bờ. Bến Bắc Vàn lúc này
tàu bè rất nhộn nhịp, nhạc xập xình phát ra từ chiếc tàu thu mua hải
sản. Anh Đôn, một chủ hải sản ở bến cho biết: hôm nay không chiếc thuyền
nào thu được 300.000 đồng. Theo Đôn, với kiểu đánh bắt này thì chẳng
bao lâu vùng biển nước ta chẳng còn cá Song, cá Hồng, cá tráp … Các ngư
phủ tất bật chuẩn bị bữa tối. Ngoài kia ráng chiều đỏ quạch bao trùm đại
dương. Đâu đó tiếng í ới gọi nhau đánh tá lả …
Số phận những người "đánh bạc với tử thần"
Hầu hết những thợ lặn mà tôi gặp ở huyện đảo Cô Tô này đều công nhận
rằng: Đánh bắt hải sản bằng chất Cyanua là rất nguy hiểm, song vì đồng
tiền bát gạo họ vẫn phải làm. Trưởng - người đã cùng tôi đi trên chiếc
thuyền trong chuyến ra khơi thổ lộ rằng: anh vốn là tay lặn giỏi có
tiếng ở khu vực đảo Trần, Bạch Long Vĩ, từng được chủ thuyền sủng ái
nuôi cơm rượu và trả tới 40% tiền bán cá cho mỗi chuyến ra khơi. Những
chuyến đi hồi đó thu nhập bạc triệu với anh là bình thường. Nhưng rồi
thời kỳ hoàng kim đó hoàn toàn chấm dứt vì một tai nạn khủng khiếp. Đận
ấy, vì ham theo lạch cá Song hoa, anh đã bị kẹt trong bãi đá ngầm dưới
độ sâu 25m và nhiễm chất độc Cyanua. Khi người trên thuyền kéo anh lên
thì người đã mềm nhũn, bất tỉnh nhân sự, máu mũi, máu tai ứa ra, phải
điều trị gần 3 tháng ở bệnh viện Việt Nam - Thụy Điển, Trưởng mới hồi
phục. Bây giờ anh chỉ lặn xuống vài mét là thấy tức ngực, màng nhĩ muốn
bung ra, cơ thể liên tục xuất hiện những cơn đau co thắt. Song do con
cái nheo nhóc nên anh vẫn phải bám biển với nghề mới: ròng dây dẫn khí
thuê với thu nhập 25 - 30.000 đồng /ngày.
Tìm hiểu thêm tôi được biết, biểu hiện giảm sút sức khỏe như Trưởng,
nhiều người đã mắc phải. Nghiêm trọng hơn có người còn liệt toàn thân,
phải nằm một chỗ suốt đời, thậm chí chuyện chết người xảy ra rất nhiều
không chỉ có ở Cô Tô mà còn ở các điểm nóng về đánh bắt hải sản bằng
chất độc Cyanua khác như ngư dân khu vực đảo Trần (Quảng Ninh), Bạch
Long Vĩ (Hải Phòng) và khắp các vùng biển rộng lớn từ miền Trung đến
giáp vịnh Thái Lan … Nguyên nhân gây ra các tai nạn là do thiết bị bảo
hiểm không đảm bảo, thiếu phương tiện cứu hộ, bị áp suất ép khi lặn quá
sâu hoặc gặp phải luồng nước độc… Đối với những người làm nghề lặn, quả
thật kiếm bát cơm cũng chan đầy nước mắt. Những con tàu đánh bắt xa bờ
hiện đại đối với ngư dân trên đảo Cô Tô vẫn còn là ước mơ. Hơn 80% ngư
dân đánh bắt bằng kinh nghiệm truyền thống, ven bờ nên thu nhập rất
thấp. Chính vì thế không biết đến bao giờ những người hành nghề lặn ở
biển Cô Tô nói riêng, trên các vùng biển của đất nước nói chung sẽ không
còn vì mưu sinh mà phải dò dẫm dưới lòng đại dương sâu thẳm, lạnh giá,
đầy hiểm nguy …
Còn đâu biển bạc
Cyanua là một hợp chất hóa học có độc tính rất cao (bảng A). Một liều
nhỏ vài miligam có thể giết chết một người lớn. Bình thường Cyanua tồn
tại ở dạng muối. Đây là hóa chất cấm sử dụng nếu không được phép của cơ
quan chức năng, nó có thể thẩm thấu vào nước ăn. Theo nghiên cứu khoa
học, Cyanua có thể là tác nhân gây đột biến gen như chất độc Dioxin. ông
Samaua, một nhà sinh học thuộc Liên minh Động vật biển quốc tế (IMA)
tại Philipines cho rằng, tình trạng đánh bắt hải sản bằng Cyanua sẽ
khiến cho chính ngư dân mất đi khả năng nuôi sống mình.
Các nhà khoa học thuộc Viện Hải Dương học nước ta cảnh báo: Vùng biển
nào ngư dân dùng chất Cyanua để đánh bắt hải sản thì vùng đó sẽ chết
dần, chết mòn các rặng san hô, các loài tảo cùng nhiều loài thủy tộc
khác, tạo thành vùng trắng dưới đáy biển. Trên thực tế, dù đã ra lệnh
cấm, nhưng nghề đánh bắt hải sản bằng Cyanua ở nhiều địa phương vẫn tồn
tại. Hiện trạng một số vùng biển Quảng Ninh, Quảng Ngãi, Khánh Hòa đang
báo động về sự biến mất của những rặng san hô và một số loài thủy sinh
quý hiếm. Trong khi đó việc xử lý các vụ liên quan đến nạn đánh bắt hải
sản bằng Cyanua ở địa phương gặp rất nhiều khó khăn. Bởi ngư dân hành
nghề này trang bị rất gọn nhẹ, cứ thấy lực lượng kiểm ngư, cảnh sát
biển, bộ đội Biên phòng thì họ chỉ cần quẳng Cyanua xuống biển phi tang,
vậy là xong. Tình trạng này kéo dài thì biển bạc sẽ về đâu?

(Theo Đời sống và Pháp luật)

Coden ST